Öncelikle, Ashab-ıKehf ile ilgili bir araştırma bilgi paylaşımı yapmaktan ayrıca zevk almaktayımçünkü Babam adını Debernuş?tan, amcam ise Mekselina?danalmıştır (Tebernuş , Meksel). Benseailemin etkilenerek isimlerini çocuklarına vermelerine sebep olan bu kıssayıokumak daha derin incelemek beni mutlu etmiştir.
Ashâb -ı Kehf nam-ı diğer Yedi uyurlar, birçok kültürü içinealacak kadar uzun bir süreci içine alan bir külttür. Ashâb-ı Kehf olayının aslını oluşturan uzun süre mağarada uyuyup yenidenuyanma olayı, İslam?ın dışındaki diğer bazı dinlerde ve çeşitli efsanelerde deyer almaktadır.
Rivayetlere göre Ashab-ı Kehf denilen gençler, bugün yerikonusunda çeşitli rivayetler bulunan Efsus (Efes) şehrinde yaşamışlardır. Bunlardanaltısı sarayda görevli, hükümdara yakın kimselerdir ve hükümdarın müşavereheyetindeydirler. Onun sağında ve solunda bulunurlardı. Sağındakiler Yemliha, Mekselina ve Mislinaidi. Bunlara ?Ashab-ı Yemin? denmiştir. Hükümdarın solunda bulunanlar ise, Mernuş, Debernuş ve Şazenuş'tur. Bunlara da ?Ashab-ıYesar? denmiştir.
Yaşadıkları bölgenin imparatoru, putperest bir imparatordur.Putlara tapmayan insanlara zulmeder onları öldürür. Yine bir şekilde imparatorsarayda yaşayan ve putperestliği kabul etmeyen gençleri bulur onları çağırır veputperest olmaya zorlar fakat gençler inançlarından vazgeçmek istemezler,aksine imparatoru dinlerine davet ederler. Hükümdar onlara putperestliği kabuletmeleri için zaman tanır fakat, gençler bu fırsatla saraydan kaçıp şehriterkederler. Yolda giderken Kefeştetayyuş ismindeki bir çoban onların inancınakatılır ve yedincileri olur. Çobanın köpeği Kıtmir de onlara katılıp,arkalarından takip eder. Dağa yaklaştıklarında çobanın gösterdiği bir mağarayagirerler. Mağarada dua ederekmerhamet dilerler. Kur'an'daki Kehf suresinin 10. ayetinde bu kişilerin dualarıanlatılır.
-Gençler mağarayasığındıkları zaman şöyle dediler: ?Rabbimiz, bize Senin katından bir rahmetver. Ve bize emrimizden (bizim içimizden, senin emirlerinden bize ait olanrahmet ve salâvâtı ulaştıracak kişiyi) mürşidi tayin et.?- Kehf Suresi 10. Ayet
Hikâyenin devamına göre hükümdar Efsûs (Efes)'a gelip,onları sorar. Kaçtıklarını haber alıp saklandıkları mağrayı öğreninceadamlarıyla mağaraya gider ve mağaranın ağzını onları öldürmek maksadıylakapattırır. İnanca göre gençler ölmez, yüzyıllar boyunca uyumaya devam ederler.Sonunda ise ilahi bir şekilde uyandırırlar. Ne kadar süre kaldıkları tam olarakbilinmemekle birlikte Kehf suresine göre süre 309 senedir.
Ashab-ı Kehfin uyandıklarında geçmiş olan zamanın farkındaolmadıkları belirtilir. Bunlar şehre gidip yiyecek getirecek kimsenin(Yemliha?nın) kılık değiştirerek halini kimseye bildirmeden gidip gelmesiniuygun görürler. Yemliha, bunu kabul edip şehre geldiğinde çok değişmiş birşehir bulur. Farklı yorumları mevcut olan bir hadiseyle bu kişi geçen zamanınfarkına varır ve o zamanın hükümdarının yanına götürülür. İnanca göre buhükümdar gençlerin dinindendir. Başlarından geçenleri hükümdara anlatır. Dahasonra gidip arkadaşlarına haber verir. Daha sonra tekrar hepsi uykuya dalarlar.
Mağaraarkadaşları manasına gelen, Ashab-ı Kehf efsanesinden Kur'anda Kehf Suresi'nin9 ile 26. ayetleri arasında bahsedilir. 25. ayette "300 yıl kalıp 9 yılarttırdılar" cümlesi farklı yorumlara sebep olmuştur. 300 yıl güneş yılıolarak nitlendirimiş ve arttırılan 9 yılın ise 300 güneş yılının dengi olan aytakvimine göre 309 yılına gönderme olarak belirtildiği iddia edilmiştir.Hristiyanlık'ta ise "yeniden dirilme" inancının kanıtı olarakgösterilmektedir. Hristiyan betimlerinde 7 kişi ve 1 de kopekleri kıtmir olaraktasvir edilmişlerdir.
Kehf Suresi'nde konu şu şekilde geçmektedir:
- Hani o gençler mağaraya sığınmışlardı da, ?Ey Rabbimiz! Bize katından bir rahmet ver ve içinde bulunduğumuz şu durumda bize kurtuluş ve doğruluğa ulaşmayı kolaylaştır? demişlerdi.
- Bunun üzerine biz de nice yıllar onların kulaklarını kapattık.
- Sonra onları uyandırdık ki, iki zümreden hangisinin bekledikleri süreyi daha iyi hesap ettiğini bilelim.
- (İçlerinden biri şöyle dedi:) ?Mademki onlardan ve Allah?tan başkasına tapmakta olduklarından yüz çevirip ayrıldınız, o halde mağaraya çekilin ki, Rabbiniz size rahmetini yaysın ve içinde bulunduğunuz durumda yararlanacağınız şeyler hazırlasın.?
- (Orada olsaydın) güneş doğduğunda onun; mağaralarının sağ tarafına kaydığını, batarken de onlara dokunmadan sol tarafa gittiğini görürdün. Kendileri ise mağaranın geniş bir yerinde idiler. ??.
- Uykuda oldukları halde sen onları uyanık sanırsın. Biz onları sağa sola çeviriyorduk. Köpekleri de mağaranın girişinde iki kolunu uzatmış (yatmakta idi). Onları görseydin, mutlaka onlardan yüz çevirip kaçardın ve gördüklerin yüzünden için korku ile dolardı.
- Böylece biz, birbirlerine sorsunlar diye onları uyandırdık. İçlerinden biri: ?Ne kadar kaldınız?? dedi. ?Bir gün ya da bir günden az? dediler. Şöyle dediler: ?Ne kadar kaldığınızı Rabbiniz daha iyi bilir. Şimdi siz birinizi şu gümüş para ile kente gönderin de baksın; hangisinin yiyeceği daha temiz ve lezzetli ise ondan size bir rızık getirsin. Ayrıca, çok nazik davransın ve sizi hiçbir kimseye sakın sezdirmesin.?
- ???..Hani onlar aralarında onların durumunu tartışıyorlardı. ?Onların üstüne bir bina yapın, Rableri onların halini daha iyi bilir.? dediler. Duruma hakim olanlar ise, ?Üzerlerine mutlaka bir mescit yapacağız.? dediler.
- Bazıları bilmedikleri şey hakkında atıp tutarak: ?Onlar üç kişidirler, dördüncüleri köpekleridir.? diyecekler. Yine, ?Beş kişidirler, altıncıları köpekleridir.? diyecekler. Şöyle de diyecekler: ?Yedi kişidirler, sekizincileri köpekleridir.? De ki: ?Onların sayısını Rabbim daha iyi bilir. Zaten onları pek az kimse bilir. ????.
- Onlar mağaralarında üç yüz yıl kaldılar. Buna dokuz daha eklediler. (18 : 9 - 25)
Ashab'ül Kehf ile ilgilimağaranın ise sınırları içinde olduğunu iddia eden 33 kentin dördüTürkiye'dedir: Afşin, Selçuk,(Efes), Lice ve Tarsus.
Türkiye'de mağaranın yerihakkındaki tartışma daha çok Afşin ve Tarsus ilçeleri arasında olmaktadır. YediUyurlar mağarasının Afşin ilçesinde olduğunu kanıtlamak için Afşin Eshâb-ı KehfDerneği bilim adamlarından oluşan bir heyete rapor hazırlatmış ve bunu yerelmahkemede açtıkları keşif davası ile karara bağlatmıştır. Tarsus, da Bencilüsveya Encilüs denilen dağda -Tarsus'a iki saat uzaklıkta- ki mağarayı tefsirler,tarihi kaynaklar ve arşiv belgelerine dayanarak Eshâb-ı Kehf mağarası olarakgöstermektedir.
Emre Doğan
İ.Ü. İstanbul Tıp Fakültesi