Bir kentin adının yazılı olduğu dönem, kentingeçmiş kültürüne ait yapıt ve eşyaların bulunduğu müze, yazılı ve tarihikaynaklarda kent hakkında verilen bilgilerin yazıldığı tarih gibi belirginkaynaklar, o kentin geçmişe olan derinliği hakkında doğru bilgileri verecekolan belgelerdir. Bu ölçütler çerçevesinde bir değerlendirme yapıldığında;Maraş'ın, bugünkü ismi ile Kahramanmaraş'ın, çok eskiye dayanan tarihi, önemlibir kent olduğunun göstergesidir. Bu kentin en az 3 bin yıl öncesine kadarbilinen bir adı, 7 bin yıl öncesine kadar bilinen bir tarihi vardır.
Maraş kentinin adı ile ilgili en eski, en önemiyazılı kaynaklar; M.Ö. 9. yüzyıldan başlayıp 8. yüzyılın sonlarına kadar takipedilebilen Asur metinleridir. M.Ö. 9. yüzyıl ortalarına rastlayan AsurKrallarından Tiglatplazer zamanından itibaren başlayıp, II. Sargon zamanınayani M.Ö. 8. yüzyıl sonlarına kadar hüküm süren kralların her yıl Anadolu'yayaptıkları askeri seferlerden söz edilen yıllıklarda, GURGUM krallığı ve bu krallığınbaşkenti MARKAS veya MARKASİ'den söz edilmektedir.
Maraş adının Hititlerden geldiğini doğrulayan Asurkaynaklarında da şehrin adı Markaji şeklinde ifade edilmektedir. Asur kralıSargon zamanından kalan Boğazköy yazıtlarında Maraş'ın adı yer almaktadır. GeçHitit Devleti'nin önemli merkezlerinden biri olan Maraş'ın adı bu dönemdeGurgum olarak belirtilmektedir. Milattan Sonra (İ.S.) I.yüzyılda Romaİmparatorluğu bölgeyi ele geçirince Maraş'ın adı Germanicia olarakdeğiştirilmiştir. Roma ve Bizans İmparatorluğu döneminde bu adla anılan şehir,Müslümanlar tarafından fethedilince ilk şekli olan Maraj ismi kullanılmayabaşlanmıştır. Arap alfabesinde ?j? harfi olmadığından şehrin adı Mer'aşşeklinde yazılmıştır. Bu görüşlerin yanı sıra Maraş adının Arapça ?zelzele-titreme?anlamına gelen ?Re'aşa? fiilinden türeyerek ?Meraş? şeklinde yazıldığı da ifadeedilmektedir. Osmanlılar döneminde, bölgede Dulkadiroğulları Beyliği'ninkurulmasından dolayı şehrin adı, Zülkadir şeklinde de yazılmıştır.
Maraş adının nereden geldiği ve anlamının neolduğuna dair birkaç görüş ileri sürülmektedir. Tarihçi Herodot, Maraş şehriniHitit komutanlarından Maraj adlı bir askerin kurmasından dolayı şehre Maraj adıverildiğini belirtmektedir. Şehrin adı, Hititlerden kalan yazıtlarda Maraj veMarkasi şeklinde geçmektedir. Maraş kentinin eski ve köklü bir yerleşim yeriolduğunun en önemli göstergelerinden biri olan; bir kısmı Türkiye'nin değişikmüzelerinde, bir kısmı da Kahramanmaraş müzesinde bulunan kültürelkalıntılardır.
Halen İstanbul Eski Şark Eserleri Müzesi'ndesergilenen Maraş Aslan'ı nadide eserlerin başında gelir. Bazalt'tan yapılmış buAslan, kayıtlara göre Maraş Kalesi'nde bulunmuştur. Sanatsal özellikleri ile buAslan, tam bir Hitit eseridir. Bu heykelin en dikkat çekici tarafı ise;üzerinde yer alan Hitit hiyeroglifi ile yazılı uzunca bir metindir. Bu metin;Maraş tarihinin önemli bir bölümüne ışık tutmaktadır. M.Ö. 9 yüzyıl'da kentiyönetmiş olan Kral Halparunda'nın, bu yazıtta, kendi soyunun, babasının,dedelerinin ve geçmiş kralların adlarını yazarak kraliyet geçmişi hakkındabilgi vermektedir.
Maraş'ta bulunmuş olan en zengin arkeolojikmalzemelerin mezar taşları olduğu görülmektedir. Maraş'ta bulunmuş olduğu haldedışarıdaki müzelerde sergilenen birkaç önemli eserden birisi, Paris LouvreMüze'sinde, birisi İstanbul Arkeoloji Müze'sinde sergilenmektedir.
Heykel grubu içerisinde bulunan eserlerden;Maraş'ta yaşayan Hitit halkının güçlü bir aile yapısının olduğu, okumayazmanın, ticaretin, bilgi edinmenin önemli bir yer tuttuğu anlaşılmaktadır.Günümüzde de Kahramanmaraş halkının okumaya meraklı olması, ilin eğitimseviyesinin yüksek olması ilginç bir durumdur.
Kentin tarihi ile ilgili engeçerli kaynaklardan ve belgelerden birisi de yazılı belgelerdir. Yukarıda sözüedilen; gerek mezar taşları, gerekse Maraş Aslan'ı ve M.Ö. 1370-1335 yıllarıarasında hüküm süren Hitit Kralı I. Şuppililuma'nın Karkamış Kralı ile yaptığıanlaşma, bu yazılı belgeler arasındadır. Öteden beri kesintisiz bir yerleşimmerkezi olan ve her dönemde önemini koruyan, Gurgum Krallığına başkentlikyapmış olan Maraş, bu önemini belki de coğrafi konumundan almakta idi. Sırtınıbir yandan Toroslar'a veren, önünde, içerisinden nehirlerin, çayların aktığımümbit alüvyon bir ovanın bulunması, doğudan batıdan, güneyden gelen yollarınkavşağında yer alması Maraş'ı geçmişten bu yana devamlı önemli kılmıştır.
Bu tarihi şehrin mimari yapısına gelince, beyliklerdöneminde olsun, Selçuklular ve Osmanlı döneminde olsun günümüze kadar geleneserlerin sayısı pek de abartılacak bir sayıda değildir. Günümüze kadar gelennadir sayıda eserler ise gözbebeğimiz niteliğinde olup restorasyonlarlabetonlaşmaya kafa tutmaya çalışmaktadır. İşte onlardan birkaç güzel örnek:
MAHMUT ARİFİ PAŞA KONAĞI
Farklı medeniyetlere ev sahipliği yapan ve barındırdığıkültür mozaiği ile birçok toplumun yaşam merkezi olan Kahramanmaraş?ın buözelliği Kahramanmaraş Belediyesi?nin projeleriyle gün ışığına çıkıyor. Kentmerkezindeki tarihi yapıları ayağa kaldırmayı amaçlayan KahramanmaraşBelediyesi bu kapsamda Mahmut Arifi Paşa Konağını yeniden şehre kazandırdı.
Geleneksel Türk evitarzındaki mimari ve yapısal karakteri ile günümüze ulaşan nadir yapılardanMahmut Arifi Paşa Konağının restorasyon çalışmaları tamamlandı. BelediyeBaşkanı Mustafa Poyraz; "Bu yapıları şehrimizin mücevherleri olarakgörüyoruz. Bu tarihi yapı artık Kahramanmaraşlıların sosyal ve kültürelyaşamına sunulacak. Mahmut Arifi Paşa Konağı Etnoğrafik Maraş Kültür Evi veEtnoğrafya Müzesi olarak hizmet verecek" dedi.
EtnoğrafikMaraş Kültür Evi ve Etnoğrafya Müzesi?
Kahramanmaraş?ın kent dokusunu oluşturan çok sayıda sivil mimarlık eserleri yeralmaktadır. Bunlardan biri de Mahmut Arif-i Paşa Konağıdır. Konak 1904 yılındaMaraşlı mutasarrıf (sancak yöneticisi) Mahmut Arif-i Paşa tarafındanyaptırılmıştır ve Cumhuriyet döneminde Valilik binası olarak da kullanılmıştır.
1995?li yıllara değin konak olarak kullanılan yapı Sağlık Müdürlüğününkamulaştırması ile sağlık tesis alanı içerisinde kalmış kullanılmadığındanmetruk bir hale gelmiştir.
Kahramanmaraş?ınsivil mimarlık özelliklerini yansıtan konak Adana Kültür Varlıklarını KorumaBölge Kurulu Müdürlüğü tarafından 16.04.1992 tarih ve 1150 sayılı kararı iletaşınmaz kültür varlığı olarak tescil edilmiştir. 2003 yılında İl SağlıkMüdürlüğü tarafından hekim evi olarak restorasyon projesi onaylanan yapıyarestorasyon müdahalesi yapılamamıştır.
Tehlike arz etmeye başlayan ve önemli konaklardan biri olan bu yapıyıkurtarabilmek amacıyla Kahramanmaraş Valiliği ile Belediye BaşkanlığımızArasında 05 Aralık 2008 tarihinde yapılan protokol kapsamında Mahmut Arif-iPaşa Konağının ?ETNOĞRAFİK MARAŞ KÜLTÜR EVİ VE ETNOĞRAFYA MÜZESİ? olarakrestorasyonuna yönelik olarak protokol yapılmış, protokol kapsamında yapının?ETNOĞRAFİK MARAŞ KÜLTÜR EVİ VE ETNOĞRAFYA MÜZESİ? olmasına yönelik olarakRölöve Restitüsyon ve Restorasyon Projesi hazırlattırılmış ve kurul onayıalınmıştır.
Konağınmimari yapısı
Konak Mimari olarak; sonradan eklenen muhdesler dışında orijinalkısımları Türk konut mimarisinde orta sofalı olarak adlandırılan plan şemasınasahiptir. Zemin ve 1. Normal kattan oluşan yapıda gerek zemin katta; gerekse 1.katta orta sofanın her iki yanında birbirine dik ve kuzey- güney doğrultusundayerleştirilen mekânlar ile bu mekânların düzenlenmesinde dikkat çekensimetrilik konak, planın en belirleyici özellikleridir.
2 katlı olan yapının, zemin katı taş, 2. katı bağdadi teknikle güneye ve batıyacumbalı olarak inşa olunmuştur. Zemin kat ve 1 normal katta 4 tane?den 8 odasıolup, zaman sürecinde hamam ve mutfak ilavesi yapılmıştır. Geleneksel Maraşkonut mimarisinde olduğu gibi zemin kat ahşap hatıllı yığma taş duvar, üst isebağdadi tarzda inşa edilmiştir. Üst katın güney cephesinde ahşap payanda iledesteklenen cumba ve üst katın batı cephesinin tamamında devam eden ahşappayandalar ile taşınan çıkmalar konağın en önemli özelliklerinden birdiğeridir.
DEDEOĞLU KONAĞI (Şair ve Yazarlar Evi)
Konağın mimari yapısı
Kahramanmaraşyenileme alanı sınırları içerisinde, Kurtuluş mahallesinde yer alan DedeoğluKonağı kent dokusunu oluşturan bir sivil mimarlık örneğidir. Yapının yapımyılına dair kesin bir bilgi içeren kitabe bulunmamasına karşın bulundurduğumimari özelliklerden, yapı malzemelerinden ve yapım tekniğinden yapım yılının1900 ?lü yıllara dayandığı anlaşılmaktadır.
Geçmişte hayatetrafında yapılaşmış yapı 3 katlıdır ve yapı zaman içerisinde mülkiyetlereayrılmıştır. Osmanlı geleneksel konut mimarisinin tipik özelliklerini yansıtankonak dış sofalı köşklü ve eyvanlı plan tipine sahiptir. Yapı iki sokağa veavluya cephe vermektedir. Yapı sokağa ve avluya açılan pencerelerleaydınlatılmaktadır. Yapı karma yapım tekniği ile inşa edilmiştir. Zemin vebirinci katın sokağa cephe veren kısımları kaba yontu taş duvar ile inşaedilmiştir.
Yapınınkat döşemeleri doğramalar ve çatı döşemeleri ahşap sistemle çözülmüştür. Zeminkatın tamamında taş kullanılarak yapının ana taşıyıcı sistemi oluşturulmuş,birinci ve ikinci katın tüm duvarları ise ahşap bağdadi sistem üzerine horasanharcı yapılarak tamamlanmıştır. 3.kat ahşap çıkma tekniği ile yapılmıştır.Yapının zemin katında depo alanları ve ev halkının tüm senelik yiyeceğini sakladığıbölümler bulunmaktadır. Birinci katta 2 oda ve odaların açıldığı bir ön sofayer alırken, ikinci katta ise avluya bakan bir ön sofa ve odaların açıldığıeyvan yer almaktadır.
Yaşamınyan ihtiyaçlarına hizmet eden mekânların fazlalığı ve yapıya çeşitli dönemlerdeyapılan eklemelerle yapıya sonradan eklendiği anlaşılmaktadır. Hizmetmekânlarının çokluğu yapıda birkaç ailenin beraber yaşadığını göstermektedir.
DedeoğluKonağı-2
Kahramanmaraş Belediyesi, kentteki tarihi ve kültürel dokuya sahip çıkmayadevam ediyor. Bu konuda hayata geçirdiği birçok önemli proje ile KahramanmaraşBelediyesi herkesin takdirini topluyor.
Restorasyonu tamamlanan Mahmut Arifi Paşa Konağı, restorasyon çalışmaları devameden Dedeoğlu Konağı-1 ve cephe sağlıklaştırma çalışmalarıyla kentin kaybolmayayüz tutmuş değerlerine yeniden değer katan Kahramanmaraş Belediyesi?nin bukapsamda gerçekleştirdiği çalışmalardan biride Dedeoğlu Konağı-2?
Kahramanmaraş yenileme alanı sınırları içerisinde, Kurtuluş mahallesinde 1757ada 2 parselde, Nakıp sokak ile Bedesten sokağın birleştiği köşe üzerindebulunan ve bitişik nizamda inşa edilen 3 konağın ortasında yer alan Dedeoğlu 2Konağı kent dokusunu oluşturan sivil bir mimarlık örneğidir. Konut olarak inşaedilmiş ve süreç içerisinde işlevini sürdürmüş olan ve yapım yılına dair kesinbilgi içeren bir belge bulunmayan Dedeoğlu Konağı Müzeler Genel Müdürlüğütarafından 06.12.1985 tarih 1629 sayılı kararı ile taşınmaz kültür varlığıolarak tescil edildi.
Kentsel sit alanı içerisinde yenileme alanında bulunan konak 2009 yılıiçerisinde Kahramanmaraş Belediyesi tarafından satın alınan ve 2010 yılındaihalesi yapılarak 2 ve 3 parsele yönelik olarak KUDEB kontrolünde rölöve,restitüsyon ve restorasyon projeleri hazırlatılan konağın; projeleriKoruma Bölge kurulunda inceleme aşamasında. Konağın Restorasyon projesininonaylanmasına müteakip fonksiyonel kullanımına karar verilecek.
Konağınmimari yapısı
Yapı zeminde kare plana sahip olup üst katta da aynı plan tipi devam etmektefakat çıkmalar ile bu bölümler büyümektedir. Yapı 1. ve 3. kısım DedeoğluKonaklarıyla bitişik nizamda yapılmıştır. Yapının batısında 1 Nolu kısım,doğusunda 3 Nolu kısım, güneyinde avlusu bulunmakta kuzeyi ise Nakıp sokağaçıkma yaparak cephe vermektedir.
Yapı zemin kat, 1. kat, 2. kat ve çatı katı olmak üzere toplam 4 kısımdanoluşmaktadır. Zemin katta depo, avluya açılan hayat, wc, ve çeşme kısımları yeralmaktadır. 1. kat avluya açılan sofa ve sofayla ilişkilenen odalar olarakşekillenirken, üst kat yine avluya açılan sofa ve başoda, sofayla bağlananeyvan ve eyvanla ilişkilenen odalar olarak oluşturulmuştur. Konağın zemin ve 1.katı kâgir bir sistem olan yığma taş duvar olarak, 2. kat ise ahşap çatkısistem üzeri bağdadi sistem şeklinde inşa edilmiştir. Avlu taş zemin olarakoluşturulurken, konak sac oluklu tek yöne eğimli bir çatı ile örtülmüştür.
Yapıda kullanım farklılıkları dolayısıyla, zamanla kimi mekânlarının işlevideğişmiş, fiziki müdahaleler ve iklimsel koşullar sonucunda yapı elemanlarındabozulma ve değişiklikler meydana gelmiştir. Yapının 20.yy ilk yarısındageçirdiği tahmin edilen yangından kaynaklanan hasarları da göze çarpmaktadır.Özellikle ahşap kirişlemelerde bu yangının izleri ve hasarları mevcuttur.
DedeoğluKonağı- III
Kahramanmaraş Belediyesinin, kentteki tarihi ve kültürel dokuya sahip çıkmayayönelik hayata geçirdiği projeler ilgiyle takip ediliyor.
2009 yılı içerisinde başlayan ve hızla devam eden restorasyon çalışmaları ileKahramanmaraş tarihiyle yeniden buluşuyor. Şehirdeki bir çok tarihi konağınKahramanmaraş Belediyesinin restorasyon çalışmalarıyla yeniden gün yüzüneçıkarak, gelecekle buluşacağını söyleyen Belediye Başkanı Mustafa Poyraz; ?Tarihi alandaki çalışmalarımız konaklar başta olmak üzerebir bütünlük içerisinde ilerlemektedir. Restorasyon çalışmalarıyla ilerleyenyıllarda bir turizm kenti haline gelecek olan Kahramanmaraş?ın tarihi mirasınasahip çıkıyoruz " dedi.
Kentin tarihine tanıklık etmiş yapıları bir bir gün yüzüne çıkarmayı hedefleyenKahramanmaraş Belediyesi bu kapsamda yeni projeler hazırlıyor. İşte bu önemliprojelerden bir diğeri de Dedeoğlu Konağı- III?
Kahramanmaraş yenileme alanı sınırları içerisinde, Kurtuluş mahallesindebulunan ve 3 konağın ikincisine bitişik olarak inşa edilen Dedeoğlu 3 KonağıMülkiyeti Belediye Başkanlığına ait 3. yapıdır. Kuzeydeki Nakip Sokaktan güneyedoğru ayrılan küçük çıkmaz sokak ile batı taraftaki Dedeoğlu II konağı arasındayer alır. Yapı üzerinde yapım tarihine ilişkin herhangi bir yazı bulunmamaklabirlikte yapının bitişik olduğu konaklarla aynı dönemde yani 20 yüzyılbaşarında yapıldığı sanılıyor.
Mülkiyeti2010 yılında Belediye başkanlığına geçen Dedeoğlu 3 konağı diğer Dedeoğlukonaklarının tamamlayıcısı olması ve sokak dokusuna kattığı yapısal bütünlükaçısından çok önemli. Yapı kentsel sit-yenileme alanı içersinde bulunmakta.Dedeoğlu 1 yapısının restorasyonu sonucunda Dedeoğlu 2 ve Dedeoğlu 3konaklarının da rölöve projeleri hazırlanmış koruma Bölge kurulundadeğerlendirme aşamasında. Rölöve, Restitüsyon projelerinin koruma Bölge Kuruluonayını müteakip KUDEB nezaretinde restorasyon projeleri kurula sunulacak olupyine KUDEB denetiminde restorasyon çalışmalarına başlanılacak.
Konağınmimari yapısı:
Konak; ön sofalı(hayat), 2.katta kuzeye çıkması olan plan şemasına sahipkenşehrin geleneksel konut mimarisinin özelliklerini taşımaktadır fakat bu planşeması sonradan eklenen eklentilerden dolayı değişime uğramıştır. Yapı; zemin+2 kattan oluşmakta olup Konağın zemin ve 1. kat duvarları yontulmuş taştanyapılmıştır. İkinci kat duvarları ise bağdadi olarak yapılmıştır. Konağın üzerisaç kaplı beşik çatılıdır.
Konağa, güneye doğru uzanan çıkmaz sokağın batı tarafındaki sağır kemer altında yeralan dikdörtgen kapı ile girilir. Yapının zemin kati özgün planı tamamenbozulmuş olup bu katın güney kısmına sonradan eklenen eklentiler yapılmıştır.Sonradan eklenen bu eklentiler yapının özgünlünü etkilemiştir birinci katınönünü tamamen kapatan bir oda, mutfak, banyo ve tuvalet ilave edilmiştir.Konağın ikinci kat iç mekânı kuzey taraftaki çıkma ile genişletilmiştir. Buçıkmaların tamamı ahşaptan yapılmış payandalarla desteklenmiştir. Bu katın iç mekânıkuzey cepheden dört, doğu cepheden üçer dikdörtgen pencere ileaydınlatılmıştır. Birinci kat yan yana iki oda ve önünde iki sütunlu sofavarken günümüzde öne yapılan eklerle önleri kapatılarak yapının özgünlüğübozulmuş durumdadır. Sofanın doğu duvarında yüklük, odalarda duvara açılmış nişiçersinde raf ve dolaplar özgünlüğü korumaktadır. İkinci katın önünde birincikatın damı olan büyük teras vardır.(ek binaya ait) Bu katın doğusunda ek olarakyapılan mutfak, banyo gibi eklentilerden dolayı bu katın özgün kısımları arkaplanda kalmıştır. Batıdaki odanın duvarında ahşaptan yapılmış yüklük iledolaplar bir dolap nişi bulunmaktadır. Doğusundaki odanın kuzey vedoğuya dikdörtgen pencereleri vardır. Sofanın doğu kısmı bölünerek mutfak yapılmıştır.Tavan kontrplakla sonradan kapatılmıştır. Yapıda özgününde kullanılan malzemeve planlama açısından ve Kahramanmaraş konut mimarisi açısından önemli olupsonradan eklenen bölümler dışında özgünlüğü korunmuştur.
KOCABAŞ KONAĞI
Kahramanmaraş?ın kent dokusunu oluşturan yüzlerce sivilmimari örnekleri içerisinde yer alan Kocabaş Konağı, 2007 yılında İl Özelİdaresince kamulaştırıldı.. 2008 yılında Restorasyon Projeleri hazırlandı. 2009yılında Restorasyonuna başlanan Konağın yapım çalışmaları proje doğrultusunda2010 yılında tamamlandı.
Konakdüzgün olmayan çokgen planlı bir avlunun üzerine yerleştirilmiş bodrum üzeriiki kattan ibarettir.
Ortasofalı plan bütün katlarda uygulanmıştır. Üç giriş kapısından bir tanesigüneydeki bahçe kapısı olup, yöresel adıyla enikli ( iç içe iki kapı)tahta kapı, diğer ikisi ise batıda ana binaya giriş kapısı olarak tahta ve saçkaplamalı kapılardır.
Çevreduvarı moloz taşlarla örülmüştür. Avlunun orta kısmında -sonradan yapılmış-sekizgen planlı bir havuz bulunmaktadır.
Konağıntaşıyıcı sistemi bodrum ve zemin katta dış duvarlarda, yığma taş duvar, içduvarlarda ise ahşap iskelet, birinci katta ise tümüyle ahşap iskeletsistemidir. İkinci kat altı payanda ile batıdan genişletilmiştir. Payanda üçkavisli ve bağdadi üzeri sıvalıdır.
Kahramanmaraş?ın kent dokusunuoluşturan yüzlerce mimari kültür varlığı içerisinde yer alan Kocabaş Konağı,İdaremiz tarafından 2007 yılında kamulaştırılmış ve 2010 yılında restorasyonçalışmaları tamamlanarak aynı yıl içerisinde konağın iç tefrişatının satınalınması için Doğu Akdeniz Kalkınma Ajansı?na, İktisadi Kalkınma programıçerçevesinde, Merkez Köylere Hizmet Götürme Birliği Başkanlığınca sunulan veKahramanmaraş İl Özel İdaresinin de ortak olduğu ?Maraş Kültür Evi? projesi, DoğuAkdeniz Kalkınma Ajansı (DOĞAKA) tarafından başarılı bulunmuş ve destek almayahak kazanmıştır. Kocabaş Konağı olarak bilinen tarihi yapının ?Maraş KültürEvi? olarak Kahramanmaraş?ın turizmine kazandırılması, ildeki turist sayısınınartırılması, ilin kültür varlıklarının korunması sağlanarak gelecek nesillereaktarılması ve ilde yapılacak kültürel ve sanatsal etkinlikler için yeni birmekanın oluşturulması gibi hedefleri olan proje ile Konağın tarihi dokuya uygunolarak tefrişat çalışmaları gerçekleştirildi.